اؤزللیک‌لر و حاقلار

داغ درگیسی‌نین 15-جی سایی‌سیندان

تانری اینسانلاری بیر اوووج توورپاق­دان یارادارکن، اونلاری تانین­سینلار دئیه فرق­لی یارادیبدیر. هر کسین اؤزونه مخصوص اوولان کولتورو، دیلی، کئچمیشی و سویو واردیر. بو فرق­لر اینسانلارا اؤزللیک وئریب­دیر آنجاق هئچ کیمسه­نین کیمسه­یه اوستون اولدوغونون گؤسترگه­سی دئییل. بیز اینسانلاری بیر-بیریمیزدن اوستون ائدن شئی، بو اؤزللیک­لردن نئجه یارارلانماغیمیز و اؤز قابیلییت­لریمیزدن نئجه فایدالانماغیمیزدیر. هر اینسانین اؤزونه اؤزل اولان کولتورو، دیلی و کئچمیشی اونون باشقالارینا غالیب گله بیله جه­یینه بیر وسیله اولمامالیدیر، اونون سویو، اونون باشقالارین­دان یووخاری یا آشاغی اولدوغونو گؤرستمه­ییر.

ایران اؤلکه­سینده کولتورلری و دیل­لری فرق­لی اولان چوخ­لو اینسانلار بیر آرادا یاشاییرلار. بو اینسانلارین فرق­لی ائتنیک­لرده یاشادیقلاری و فرق­لی کئچمیش­لری اولدوقلارین­دان اؤترو ده‌ییشیک کولتورلری واردیر. کولتور یاشام طرزی­دیر و هر بیر اورتام اؤزونه اؤزل اولان داورانیشلاری طلب ائدیر؛ بونون اوچون هئچ بیر کولتوره دوغرو یا دا یانلیشدیر دئیه بیلمریک، هئچ بیر کسی کولتورون­دن اؤترو کوچومسه­مه­یه، حیقارت ائتمه­یه حاققیمیز یوخدور. بیزیم بیر کولتور صاحیب‌لرینه زور دئمه­یه و اونلارین کیملیک‌لرینی اؤز اوغروموز اوچون قوللانماغا حاققیمیز یوخدور. آما چوخ تاسوف ایله بیز یاشایان اؤلکه‌ده بو ارزیشلرین هامیسی‌نین سوال آلتینا گئتدیگی گؤرونور. بیز باشقالارینین ارزیش­لرین بگنمه­میشیک اونلاری هر زامان قینامیشیق؛ آما گلین بیر باخاق گؤرک بیز نمنه­نی ارزیش بیلیریک؟ ایندی کی زاماندا اؤلکه­ده فارسجا دانیشماق ارزیش تانینیبدیر. آنا دیلی ایله دانیشماق بیرینه عاردیر دئیه تبلیغ اولونور. فارسجا دانیشارکن لهجه­نی گیزلتمک اوستون­لوک گؤرونور. من فیلان یئرلییم دئیه­نه خور باخیلیر. بو خور باخماغین ندنی نه­دیر؟ دیل فرقی­می؟ کولتور فرقی­می؟

جامیعه‌ده اینسانلار آراسین­دا بیرلیک اولماق بهانه­سی ایله یالانچی بیر کیملیک یارادیلیب. اینسانلارین اؤز وارلیقلارینی، کئچمیشلرینی و اؤزلرینه اؤزل اولان کیملیک­لرینی دانماق ارزیش اولوب­دور. اینسانلار اؤز آنا دیللرین­ده دانیشماق­دان یاساقلانیبلار. ایندی­کی چاغ­دا اینسانلار بیر- بیرلرینه یوگورور­لر. بیر- بیرلرینین ارزیش بیلدیک‌لرینه توخونورلار. بو دوغرودورمو؟ بیر- بیریمیزین حقوقونا توخونماغا حاققیمیز وارمی؟

بیزیم آتا، آنالاریمیز هر زامان بیزلره سایغی دوویماغی اؤیره­دیب­لر. اینسانلارین فرقلی اولدوقلارینی نظرده آلمایاراق اینسان اولدوقلاری اوچون ائحتیرام قویماغیمیزی اؤیره­دیب­لر، آنجاق ندن­سه بیزلر بویوک اؤلچولو توپلوملارا آیاق قویاندا بونو باشقالارین­دا گؤره بیلمیریک. ندن­سه کوچومسه‌نیریک ؛ خور گؤرونوروک. بیزلره او توپلوم ایله فرقیمیز اولدوغوموزدان دولایی اؤزگه گؤزو ایله باخیلیر. ندن­سه اؤزلرینی دوز بیلیبن بیزی ایراد اولاراق گؤرستمک بو اورتامدا ارزیش اولوب­دور. کیمی­لری بونا بویون أییب، کیمی­لری قولاق آسمایاراق یانین­دان کئچیب­لر. آتا و آنالار اؤولادلارینین گله‌جک‌لرینی دوشوندوک‌لریندن دولایی، بو ارزیش­لرین سوروملولوقلارینین آلتین­دا قالارکن ، اوشاقلارینا اؤزلرینین اولمایان و اؤزلری یاخشی باجارمایان فارسجانی اؤیرتمک مجبورییتینده قالیرلار. اونلارا بو ایشین ندنین سوراندا بئله جواب ائشیدیریک کی: "اوشاق فارسجانی اؤرگن­سین کی بؤیوین­ده آشاغیلانماسین". سیزجه بو ندن دوغرو مو؟ بیر آنا اؤزو منیمسه­مه­ین بیر دیلی نئجه آنا دیلی اولاراق اوشاغینا اؤرگتسین؟ نئجه آنا اولماق دویغولارین تورکجه­ده دوشونوب همان لحظه فارسجایا چئویریب و اوشاغا دئسین؟ هئچ حیس­لر، دویغولار ترجومه اولونان شئی­لردیرلرمی؟ بیر آتا، بیر آنا نئجه یاشادیقلاری توپلومون ارزیش بیلن شئی­لری اوشاغا گؤرستسین؟ اوشاق باشقا بیر دیل­ده آنلاییب، دانیشارکن نئجه بو معنالی داورانیشلاری یاشادیغی اورتام­دان اویرنسین؟ بونون سونوجو نه اولاجاق؟ بیزیم اوشاقلاردان ایچی بوش، کؤکو اولمایان بیر اینسان یاراناجاقدیر. منی نمه­نه­نی ارزیش و نمه­نه­نی ارزیش بیلمه­ین بیری ائله­یه­جک دیر.  ندن مندن اؤز آناما عایید اولان دیلی اؤرگشمک فورصتینی آلیرسان؟ ندن منیم دیلیمین اؤلمه‌سینه مئیدان وئریرسن؟ ندن بیزلرین اؤزللیک­لرین تفرقه آدلاندیریرسان؟ "منی"، "سن" ائله­مک ایله بیرلیک یارادماق ایسته­ییرسن آنجاق بیرلیک بو آنلامدادیرمی؟ هر کس فرق­لی اؤزللیگینی قورویارکن باشقالاری ایله بیرلیک ائلیه بیلمز­می؟ بیر-بیریمیز ایله فرقیمیز نمه­نه­ده­دیر؟ کولتورده­می؟ دیل­ده­می؟ بعلی، بونلار بیزیم آیدین آشکار فرق­لریمیزدیرلر. من سنه نیه بو قدر یالاندان تعاروف ائلییرسن دئییرم­می؟ ندن کلیمه­لر ایله اویناماغی بو قدر سئویرسن سورورام­می؟ سنین بو قدر دیل تؤکمگینه خور گؤز ایله باخیرام­می؟ بونلار سنین کولتورونده ارزیش تانینان ایشلردیرلر. منیم بونلاری سوالا چکمه­یه، "سن غلطسن" دئمه­یه حاققیم یوخدور. سنی کوچومسه­یه بیلمه­رم؛ آما سن ... . قدرتین سنی تایید ائتمه­سی و سنه رسمیت وئرمه­سی، سنه یالانجیل بیر اؤزگوون قازاندیریب. آی منیم دوستوم بو جوره کؤکو اولمایان آغاجلارا دایانیب و باشقالارینین منلیک­لرینی سوال آلتینا آپارما! گؤررسن ائله بیر گون گلر کی سوالا چکدیگین اینسانلارین یاردیمینا ائحتیاجین اولار. نئجه اؤزونه بو ایجازه­نی وئره بیلیرسن منیم اولمایان بیر دیل­ده دانیشاندا منی کوچومسه­یه­سن؟ منیم طبیعی حاقلاریمی ، منیم کیملیگیمی سوال آلتینا چکمه! منیم اولماغیمین سنه نه ضرری وار کی؟ یوخسا منیم گلیشمه­ییمی گؤرمک سنه آغیر گلیرمی؟ یاشام مئیدانین­دا و رقابت مئیدانین­دا تکجه اؤزونو و اؤز دیل­داشلارینی گؤرمک­می ایسته­ییرسن؟

منه "گل بیر اولاق، ال-اله وئرک و ایرانیمیزی آباد ائله‌یک " دئییرسن، آما اؤزون منه بیر قوناق کیمی باخیرسان. منیم کئچیجی اولدوغومو سانیرسان. آی خانیم، آی بی! سن منیم ایله تعارف ائدیرسن­می؟ یوخسا گلین ال-اله وئریب ایران­لی ساییلاق دئین زامان، فارس اولماغی ایران­لی اولماق بیلیب و منی اؤزونه بنزتمک ایسته­ییرسن­می؟ سن یاسالار کیتابیندا بیزلری منیمسه­ییب­سن و منه حاقلار تانییب­سان آما نئجه اولور کی اورتاملاردا اؤزگه گؤرونوروک؟ من تورکجه دوشونرکن ندن بو دوشونجه­لری کاغاذ اوستونه گتیرمه­یه ایذن وئرمیرسن؟ ایندی جاواب وئریرسن کی: "سن ده یاز! بو قدر تورکجه کیتاب یازیلیب بیرین ده سن یاز". آی منیم مئهریبان دوستوم، اؤیرنمه­سی یاساق اولان بیر دیل­ده نئجه یازماغی باجاریم؟ یئنه تعاروف ائدیرسن­می؟ ندن منی اؤز آنا دیلیمده یازماق حسرتینده قویورسان؟

تانری بئله، حیاتیمیزدا بیزلری یاخشیلیق ائله‌مه‌یه دعوت ائله­ییب، هئچ زامان یاخشی ایش­لر گؤرمه­یه زورلاماییب­دیر. نئجه اولور کی بیز بنده­لر بیریمیزه زور دئیه بیلیریک؟ باشقالارینی چتین دورومدا بوراخیریق؟ و بیز ایسته­دیک­لریمیزی یئرینه یئتیرمک مجبورییتین­ده قویوروق؟ تانری اؤزو اؤزونه بونو حاق بیلمه­دیگی زامان، بیزلر نئجه اؤزوموزو یوخاری بیلیب بونو حاققیمیز بیلیریک؟ آنا یاسالار یازیلماسایدی بیز بیر-بیریمیزی خور گؤروب آشاغیلایاجاق­ایدیک­می؟ هئچ آنا یاسالار موتقابیل حاقلاری و ارزیش­لری تعیین ائتمه­سه بیزلر بیر-بیریمیزی خور گؤروب آشاغی‌لایاجاغیق‌می؟ بیزیم اینسانلیغیمیزا نه گلیب­دیر؟ ویجدانیمیز اؤلوب‌مو؟

دوغرو اولارمی من دوورام دئیم حقوق بشرین فیلان بندی، فیلان مادده­سینه گؤره، آنا یاسالارین فیلان بندینه گؤره بیر-بیریمیزه سایقی دویمالییق؟! یوخ قارداشیم، یوخ باجیم، بیزلر بیریک، فرق­لریمیز وار آما هامی­میز سونوج­دا تورپاق­دان یارادیلان اینسانیق. بیر-بیریمیزین فرق­لرینه و فرق‌لردن اؤترو قاباغا گلن طبیعی حاقلاریمیزا سایغی گؤرستمه­لییک، آیری حال­دا گون­به­گون بیر-بیریمیزین دالا گئتمه نده­نی اولاجاغیق. بیر- بیریمیزین فرق­لرینی تانیماق و اونلاری آنلاماق بیزی بیر آرادا یاشارکن اوغورا دوغرو یؤنلندیره‌جک.