کویرسازی آذربایجان، آبادسازی کویر

دریاچه اورمیه با خطر جدی مرگ روبروست. خطر سونامی حاصله از میلیاردها تن نمک دریاچه زندگی 15 میلیون ساکنین آذربایجانی اطراف آن را به شکل جدی تهدید می‌کند. طبق اعلام برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP)، 76 میلیون نفر از خشك‌شدن دریاچه اورمیه متضرر می‌شوند. بسیاری از کارشناسان نقش عوامل انسانی نظیر سدسازی‌های بی رویه را عامل اصلی این بحران می‌دانند.

از چند سال پیش اولین آلارم‌های خشکی دریاچه اورمیه عکس‌العمل‌های اجتماعی آذربایجانی‌ها را در پی داشته است. آذربایجانی‌ها که سال‌هاست سایه‌ی تبعیض ملی را بر سر سایه خود می‌بینند، حساسیت ویژه‌ای را در مورد این مسئله به خرج داده‌اند و کار را به عرصه‌ی اعتراضات خیابانی کشیده‌اند.

اولین تجمع عمومی در اعتراض به وضعیت دریاچه‌ی اورمیه در 13 فروردین 89 بر روی پل میانگذر دریاچه و سواحل آن به وقوع پیوست که با سرکوب گسترده نیروهای امنیتی مواجه شد. بیش از صد نفر بازداشت شدند. از این میان چندین نفر محاکمه و به زندان محکوم شدند. دومین تجمع نیز 13 فروردین سال 90، در شهرهای مختلف آذربایجان برگزار گردید. این تجمع نیز با سرکوب نیروهای امنیتی ایران و بازداشت معترضین همراه شد.

رد طرح نجات دریاچه اورمیه در مجلس و تقویت شاعبه‌های خشکاندن دریاچه اورمیه

بسیاری از فعالین آذربایجانی مدعی هستند  که حاکمیت ایران می‌خواهد سیاست زمین سوخته را در آذربایجان پیاده کرده و آذربایجان را خالی از سکنه کند. سیاستی که روس‌ها در قبال ترک‌های آسیای میانه یا خشکاندن قسمت عمده دریاچه آرال اجرا کرد و باعث محو عمده حیات اطراف این دریاچه شد. این شاعبه‌ها زمانی تقویت شد که مرداد 90 مجلس ایران با قاطعیت بالا طرح دو فوریتی نجات دریاچه اورمیه را که از سوی تعدادی از نمایندگان آذربایجانی ارائه شده بود، رد کرد. اظهارات یکی از نمایندگان مخالف طرح مبنی بر کوچاندن آذربایجانی‌ها از اطراف دریاچه‌ی اورمیه، نقش به سزایی در جلب توجه توده‌های آذربایجانی به وجود توطئه‌هایی برای خشکاندن دریاچه داشت.

طولی نکشید که شهرهای آذربایجان به صحنه‌ی تظاهرات خیابانی در اعتراض به سیاست‌های حاکمیت درقبال دریاچه‌ی اورمیه تبدیل شد. اعتراضاتی که به شکل خیابانی در 5 شهریور در شهر اورمیه شروع شد، در مدت کوتاهی اکثر شهرهای استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، زنجان، اردبیل و حتی تهران را در بر گرفت و تا سه هفته ادامه پیدا کرد.

با تداوم اعتراضات دولت ایران عقب‌نشینی کرده و مجبور به اختصاص بودجه‌ی 900 میلیون دلار برای بهبود وضعیت دریاچه اورمیه و جلوگیری از خشکی آن شد. این بودجه باید صرف اجرای طرح‌های نجات دریاچه از قبیل انتقال آب از منابع آب اطراف دریاچه، اصلاح روش‌های آبیاری و ... می‌شد.

تعمیق بحران دریاچه‌ی اورمیه و پروژه‌ی حاکمیت برای انتقال آب خزر به کویر ایران

به عقیده‌ی ناظران پس از گذشت ماه‌ها از اختصاص بودجه برای پروژه‌های نجات دریاچه اورمیه، دولت ایران هیچ‌گونه تلاشی برای اجرای این پروژه‌ها نکرده است و وضعیت دریاچه بیشتر از پیش به سوی وخامت رفته است. طوری که بنا به اظهارات مقامات استانی علی‌رغم بارش‌های مناسب امسال، تراز آبی دریاچه اورمیه نسبت به مدت مشابه سال پیش 27 سانتی‌متر کاهش داشته است.

همزمان با جدی‌تر شدن مرگ دریاچه‌ی اورمیه دولت ایران در روزهای اخیر پروژه‌ی انتقال آب خزر به مناطق مرکزی ایران رسماً کلید زد. طرحی که به عقیده‌ی کارسناسان با کمترین میزان مطالعه همراه بوده و قرار است با بودجه‌ی کلان چند میلیارد دلاری در طول دو سال آب خزر را پس از شیرین سازی به مناطق کویری ایران از جمله استان‌های سمنان و اصفهان منتقل خواهد کرد.

شروع اجرای این پروژه، آن هم با این حجم و وسعت، عصبانیت معترضین به وضعیت دریاچه‌ی اورمیه را در پی داشته است. معترضینی که از یک سو در نتیجه‌ی سیاست‌های حاکمیت شاهد کویرسازی سرزمینشان و از سوی دیگر شاهد اهتمام جدی برای آبادسازی مناطق عمدتا فارس نشین کویری هستند.

شرایط پیش آمده زمینه را برای بروز دوباره‌ی اعتراضات گسترده توسط معترضینی که برای نجات دریاچه و در نتیجه زندگی‌شان، هیچ راهی جز عصیان ملی ندارند، فراهم می‌کند.