شهَر شورالاری سئچکی‌لری و بیز - م.قوشاچایلی

ایران‌دا 11-جی جومهورباشقان‌لیغی سئچکی‌لری ایله عئینی زاماندا، شهَر شورالاری سئچکی‌لری‌نین 4-جو دؤنمی ده کئچیریله‌جک. حاکیمییت بو ایکی سئچکی‌نی عئینی زاماندا کئچیرمک‌له، بیر یاندان دیقّت‌لری جومهورباشقان‌لیغی سئچکی‌لریندن یاییندیرماق، بیر یاندا ایسه قاتیلیم میقدارینی چوخالتماق هدف‌لرینی ایزلیر.

ایران‌دا شهَر شورالاری سییاسی بیر استاتوسا مالیک دئییل. بلکه بیر سیرا غئیر-ی سییاسی ساحه‌لرده، کیچیک بیر میقیاس‌دا یؤنتیمی وطنداش‌لارین ایراده‌سینه بوراخماق مئکانیزمینی ایزلیر. دئمک اولار کی کئچن نئچه دؤنم‌ده شورالار اؤز یئرینی تاپا بیلمه‌میش‌دیر. شورارلاین ایشله‌مه سیستئمی هله تام شکیلده آیدین‌لاشمامیش‌دیر. شورالارین، بلدییه (شهرداری)، دؤولت قوروم‌لاری و ایسلامی شورا مجلیسی‌ ایله اولان چیزگی‌لری و ایشله‌مه و ایرتیباط مئکانیزم‌لری هله بَللی ائدیلمه‌میش‌دیر.

شورالارین باشقا اؤنملی گؤرونوم (چشم‌انداز) و آماج‌لاریندان بیری ده، ایران‌دا یئرَل و بؤلگه‌سل یؤنتیمه (مدیریت منطقه‌ای) داها آرتیق ایمکان ساغلاماق‌دیر. غئیر-ی موتمرکیز ایداری-سیاسی سیستئمی، یؤنتیمی هر جوغرافیانین ساکین‌لری‌نین الینه وئرمک کیمی تعریفله‌سک، شورالار بوآچی‌دان دا اؤنم تاپیرلار. الیته شورالار بو گونه قدَر بو یؤنده باشاریلی اولا بیلمه‌میش‌لر.

ایران‌دا بیر نئچه بؤیوک شهَر خاریج، شورا سئچکی‌لرینه قاتیلما و رای وئرمه مئکانیزمی، سییاسی موناسیبت‌لرله دئییل بلکه شهر، قوهوم-طایفا و تانیش‌لیق سیستئمی ایله دیر. آما بؤیوک شَهرلرده بیر آز فرقلی مئکانیزم‌لرین شاهیدی‌ییک. آیریجا بؤیوک شهَرلرده شورا اوچون سئچیلن‌لرین ایختییارات میزانی دا یوکسک‌دیر.

سئچکی‌لر و ایجتیماعی حرکت‌لر

ایران‌دا ایصلاحاتچی سیاستچی‌لر و ایصلاحات حرکتی‌‌نین اؤنملی کَسیمی، 10-جو جومهورباشقان‌لیغی سئچکی سونراسی ائعتیراض‌لاردان سونرا ایتیردیک‌لری سییاسی-ایجتیماعی گوجو یئنی‌دن قازانماق اوچون، آلت‌یاپی (زیرساخت) ایشلرینه اوز گتیرمیش اولوبلار. اؤتن ایلین پاییزیندان ایصلاحات محفیل‌لری و مطبوعاتیندا، شورا سئچکی‌لری اوچون حاضیرلانماق اطرافیندا صؤحبت‌لر گئدیر. جومهورباشقان‌لیغینی قازانماقدان اومودلاری کسیلن ایصلاحاتچی‌لار، شورالارا یولو ایله اؤزلرینی یئنی‌دن اورقانیزه ائتمه‌یی دوشونمک‌ده‌دیرلر. البته ایصلاحاتچی آدای‌لارین چوخو، صلاحیت فیلتئرینی کئچیب، شورا سئچکی‌لرینده قاتیلما شانسینی قازانا بیلمه‌دیلر.

توتالیتئر سیستئم‌لرده مودئرن ایجتیماعی حرکت‌لر، اؤز دوروم و ایراده‌لرینی پوزمادان و حاکیمیته سییاسی مشروعییت قازاندیرمادان، حاکیمییتین صونعی شکیلده یاراتدیغی دئموکراسی فضالاری و کانال‌لاریندان نهایت اؤلچوده فایدالانماغا چالیشیرلار. بو حرکت‌لر سئچکی اورتامیندا یارانمیش نیسبتن آچیق فضادان، اؤز سؤیلم‌لری‌نین تبلیغی و گلیشدیرمه‌سی اوچون چایشیرلار. آیریجا اوزون مودتلی استراتئژیک بیر پلان ایچه‌ریسینده، حاکیمییتین کئچیردیگی سئچکی‌لرده، ایلیملی و بیلینج‌لی آدای‌لارلا چیخیش ائدیرلر.

مودئل اولاراق تورکیه‌ده کورد میلّتلشمه حرکتینی نظره آلارساق، هم رادیکال و تئروریستی موباریزه‌نین شاهیدی اولوروق، هم سئچکی‌لرده گئنیش بیر کوردمرکز قاتیلیمی گؤروروک. ساده‌جه کوردلرین یاشادیغی یئرلرده دئییل، بلکه ایستانبول‌دا دا کورد پوتانسیئلی‌نین فعال‌لاشدیغینی گؤروروک. بوتون بونلار بیر حالدا باش وئریر کی، کورد حرکتی‌نین رادیکال موباریزه ائدن‌لری ایله، رسمی سیباسی فضادا چالیشان‌لارین آراسیندا آنلاملی بیر اویوم‌لولوق (هماهنگی) و اوخشارلیق واردیر.

میلّی حرکت و شورا سئچکی‌لری

میلّی حرکت تورک‌لرین یاشادیغی اکثر کند-شهرلرده تمثیلچی‌سی اولان گئنیش بیر ایجتیماعی شبکه حالینا گلمیشدیر. میلّی حرکت آذربایجانین نئچه اوستانیندا آپاریجی سیاسی-ایجتیماعی گوج حالینا گلمیشدیر. ایران‌مئحور اوپوزیسیونون اَلی عملن او بؤلگه‌لردن اوزولموشدور. آما بو گوج هله بو گونه قدر رسمی فضادا اؤزونو گؤستره بیلمه‌میشدیر. توسئعه مفهوم‌لارینی بیلمه‌دیگیمیز اوچون و سورون‌لارلا ایدئولوژیک یاناشدیغیمیز اوچون، عملی سیاست‌چی‌لیک فضاسیندان اوزاق دوشوب، غئیر-ی رسمییت اینحیصارینا گیرمیشیک.

بیز قاپساییجی داورانیب، بوتون گوج‌لری بیر آرایا گتیرمک‌له میلّی اویانیش و میلّتلشمه سورجینه سورعت قازاندیرماق یئرینه، بیر-بیریمیزی اولدوغوموز کیمی قبول ائتمه‌ییب، بؤلمک و بؤلوشدرومک‌له مشغول اولموشوق. اؤزوموزو توپلوموموز و میلّتیمیزین سعادتی اوچون سوروملو حیس ائدیریک‌سه، هر طرفلی حرکته کئچمه‌میز لازیمدیر. شهرلریمیزده‌کی ایجتیماعی دابانیمیزی (پایگاهیمیزی) عملی و رسمی گوج قایناغینا چئویرمک اوچون، سئچکی‌لر کیمی فورصت‌لره گؤز یوممامالی‌ییق. البته سون دؤنم‌لرده میلّی حرکت اورتامیندا بو یؤنده اومود وئریجی دَییشیک‌لیک‌لره ده شاهید اولوروق.

شورا سئچکی‌لری بو آچی‌دان یوخاری درجه‌ده اؤنم داشماقدادیر. اساسن عوموم خالق اوچون، بو سئچکی‌لری تحریم ائتمه‌یین آنلامی یوخدور. مادام تحریم ائتمک‌له بیر شئی الده ائتمه‌یه‌جه‌ییک، نه اوچون دوروشوغوموزو پوزمادان بو سئچکی‌لرده بیلینج‌لی و پروقرام‌لی قاباغا گلمه‌یَک!؟

شورالارین ایشله‌مه داییره‌سی بیزه بعضی اؤنملی ایمکان‌لار ساغلایا بیلیر. شهرلرین هر طرفلی گلیشمه‌سی، ایقتیصادی طرح‌لر و پروژه‌لرین دوز یولونا قویولماسی، ایجتیماعی-فرهنگی عرصه‌لرین یارانماسی، غئیر-ی دولت تشکیلات‌لارین گوجلنه بیلمه‌سی و یئرل یؤنَتیمین (مدیریت بومی) گوجلنمه‌سی، بو ایمکان‌لارین ساده‌جه بیر سیراسی اولا بیلر. بیر سؤزله دئسک، شورالار تورک سیویل توپلومونون (جامعه‌ی مدنی) یارانیب، گوجلنمه‌سی اوچون اساس واسیطه‌لردن بیری اولا بیلر.

اؤزل پرونده: تـــئـهــر ا ن

تئهران دونیانین ایکینجی تورک شهری‌دیر. تئهران اطراف شهرلری ایله بیرلیکده، ایران‌دا تورک‌لرین اَن سیخ یاشادیغی بؤلگه حالینا گلمیشدیر. بو اویونون، بیزی ضعیفلتمک اوچون باشیمیزا آچیلدیغی اورتادا. آما بو تهدیدین ایچیندن فورصتیمیزی آختارماقدان سونرا باشقا چاره‌میز یوخدور!

کولتور عومومی شوراسی‌نین (شورای عمومی فرهنگ) نظرسنجی یولو ایله تئهران اوستانی‌نین نوفوسونون ائتنیک ترکیبی حاقدا آپاردیغی ساییم‌دا، تئهران اوستانی‌نین تخمینن یوزده 30-و (1) و اَلبورز (البرز) اوستانی‌نین یوزده 36-سی (2)​ تورک‌دور. بو، ایکی اوستاندا تخمینن 5 میلیون تورک دئمک‌دیر. آیری غئیر-ی رسمی آمارلارا گؤره تئهرانین یوزده 60-ا قدَری تورکدور.

بو بؤیوک نوفوسا رغمن، رسمی داییره‌لرده تورک‌لرین فیزیکی پایی اولدوقجا دوشوک‌دور. رسمی فضالاردا تورک‌لرین فرهنگی و هوییتی پایی ایسه صیفیر حدینده‌دیر. اؤرنک اولاراق، تئهران اوستانی‌نین 24 ساعات‌لیق تئلئویزیون کانالیندا، تورک‌لرین دیل و کولتورونه بیر دقیقه ده واخت آیریلمیر. تئهران‌دا تورکلوک ساده‌جه اَن آشاغی قاتدا، عادی خالق موناسیبت‌لرینده ایشله‌نیر.

تئهران تورک‌لری آذربایجان‌دا گئدن هویت رونئسانسیندان کناردا قالماییب‌لار. سون ایل‌لرده تئهران‌دا گؤزه گلر بیر تورکلشمه و تورکلویه دؤنمه‌یین شاهیدی‌ییک. تئهران حتی آذربایجان تاریخی جوغرافیاسیندا یئرلشن بعضی تورک شهرلردن، داها تورکدور!

تئهران‌دا تورک دیلی و کولتورونه آرتان بیر ماراق وار. تورکلوک قدیمکی کیمی بیر آخساق‌لیق دئییل، بلکه بیر یومشاق گوج کیمی، تئهران‌دا یاشام سوره‌سینده یارارلی اولور. ساده‌جه تورکجه‌نی بیلمه‌ین تورکلر دئییل، بلکه داها دا چوخ تورک اولمایان‌لار تورکجه‌نی اؤیرنمه‌یه ماراق گؤستریرلر. بوتون بونلار تئهران‌دا تورکلویون بیر اساس عونصور حالینا گلمه‌سینه بیر ثوبوتدور. "تئهران تورکلویو" و "تئهران تورکو" مفهومو اؤز یئرینی تاپماقدادیر. تورک‌لر تئهراندا شهَر هوییتینی منیمسه‌مک‌ده‌دیرلر.

بو آرادا میلّی حرکتین بوینونا اؤنملی درجه‌ده سوروم‌لولوق دوشور. موترقّی و مودئرن تورک کیملیگی مودئلی‌نین اورتایا قویولوب، تبلیغ ائدیلمه‌سینده، تئهران تورکلویونون هر طرفلی توسئعه‌سی‌نین استراتئژیک پلانی‌نین تدوینینده، تئهرانین تورک تاریخی‌نین آیدین‌لانماسیندا، تئهران‌دا تورک‌لر اوچون غئیر دؤولتی مرکزلرین یارادیلماسیندا و بیر سؤزله تئهران‌دا تورکلرین گوجلنمه‌سینده آذربایجان‌مرکز حرکت، مرکز رولو اوسته‌لنمه‌لی‌دیر.

تئهران، قوزئی‌باتی‌دان (شمال غرب) باشلانان، مرکزه قدر اوزانان بیتیشیک تورک جوغرافیاسی‌نین دوغو (شرق) سینیرلاریندا یئر آلماق‌لا یاناشی، بیزیم اوچون باشقا بیر اؤنمه ده صاحیب‌دیر. تئهران‌دا تورکلویون گوجلنمه‌سی، منزلت‌لی حالا گلمه‌سی، قزوین‌ده، همدان‌دا، ساوه‌ده، قاشقای‌لاردا و ... تورکلویون یوکسلمه‌سینه یول آچاجاق اساس عامیل‌لر و یوللارداندیر.

بو آماج‌لار دوغرولتوسوندا، تئهران‌دا شورا سئچکی‌لری کیمی اورتام‌لار اؤنم قازانا بیلیر. بو سئچکی‌لرده تورک‌لرین پوتانسیئلی آرتیق قاباقکی‌لار کیمی ایران مئحور دوشونجه‌لر و قروپ‌لارین خئیرینه دئییل، آذربایجان مرکز گوجون آماج‌لاری دوغرولتوسوندا حرکته کئچریلمه‌لی‌دیر. نئجه کی اورمیه‌ده کوردلرین پوتانسیئلی کورد قووه‌لرین خئیرینه ایشلیر، تئهران‌دا تورک پوتانسیئلی بیزیم نفعیمیزه ایشله‌مه‌لی‌دیر.

بو تیپ ایشله‌مه اوچون تئهرانین نیسبتَن آچیق و مودئرن فضاسی اویغون شراییط یارادا بیلیر. آیریجا تئهران‌دا تورک دیلی، کیملیگی و کولتورونه اؤنم وئرن، اونون قالخینماسینی ایسته‌ین، آذربایجان‌مرکز گوجلرین هر طرفلی گلیشمه‌سینه یاردیم ائده بیلن، تورک نوخبه‌لر آز دئییل. بوتون بونلاری حرکته کئچیریب، اورتا و اوزون مودتلی استراتئژیک پلان‌لارلا تئهران شورا و شهرداری ترکیبینده گوج صاحیبی اولماق مومکون‌دور.

______________

(1) طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان تهران به قرار زیر بود: ۵۸٫۹ فارس، ۳۰٫۳ ترک، ۱٫۸ کرد، ۰٫۱ بلوچ، ۲٫۱ لر و ۵٫۵ از اقوام شمال ایران شامل گیلک و تالشی و مازنی و ترکمن و ۱٫۲ سایر بودند. /شماره کتابشناسه ملّی:۲۸۸۷۱۴۱طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان تهران/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور

(2) طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان البرز به قرار زیر بود: ۴۷ فارس، ۳۶٫۱ ترک، ۷٫۴ کرد، ۴٫۴ شمالی شامل گیلک، مازنی، تالشی و ترکمن ، ۳٫۲ لر، ۰٫۶ عرب، ۱٫۱ سایر و ۰٫۲ بدون‌جواب بودند. / شماره کتابشناسه ملّی:۲۸۹۰۵۷۷طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان البرز

*داغ درگیسی، 18-جی سایی