مئدیالاردا نئجه گؤرونمه‌لی‌ییک؟

بۇ ایلین شهریور آیی چوخ یؤنلردن آزربایجان تۆرکونه اؤنملی گۆنلر ایدی. نئچه ایل بۇندان اؤنجه اۇرمو گؤلونون چئوره‌سینده اکینچی‌لیگی گئنیشلندیرمک آدی ایله سد وۇرماق طرح‌لری باشلاندی. بۇ ایشلرین او زامانلار بیر کیمسه‌لری سئویندیرمگینه باخمایاراق، اۇرمو گؤلونون قۇروماسی ایله سونوجلانان بیر ایش اولدوغو بیلیندی. ائله او زامانلاردان آکادئمیک توپلومون ایچینده بۇنا قارشی بیر سیرا اعتراضلار باشلاندی آنجاق بۇ سسلر میللتیمیزه یئتیشمه‌دی و سونوجدا دؤولت اولان کیمسه بۇنا قۇلاق وئرمه‌دی.

گۆنلر کئچدی، اۇرمو گؤلو گۆندن-گۆنه اؤلمگه یاخینلاشدی و آزربایجانلیلار دا اؤز یاشاملارینی داها چوخ خطرده گؤردولر. ۱۳۸۸-نجی ایلین سئچکیلری، اوندان سونراکی اعتراضلار، آزربایجان تۆرکلرینین و اؤلکه‌ده یاشایان غیر-فارس میللتلرین یالنیز سئیرچی کیمی بۇ اولایلارا باخماقلاری اونلاری باشقا بیر دنگه کیمی و بۇ اولایلارا ماراقسیز اولدوقلارینی گؤستردی. بۇ دؤنمده یئنی بیر ائتکین آزربایجان تۆرکلرینین دَنگه‌لرینه قاتیلمیشدی. بۇ دا تیراختور ایدی. ایرانین باشدان-باشاسیندا اعتراضلارین قیزغین زامانیندا آزربایجانلیلار قۇرد دره‌سینه گئدیب «یاشاسین آزربایجان!» باغیریردیلار. بۇ آزربایجانین تکجه سسینی یایان اؤلکه ایچینده‌کی یئر ایدی.

۱۳۸9-جۇ ایلین فروردین آیینین ۱۳-جۆ گۆنو گلیب چاتان زامان تیراختورون یانداشلاری آدی ایله آزربایجان میللتی اۇرمو گؤلونون یانیندا گزمگه گلمگه چاغیریلدی. بۇ ۱۳۸۵-جی ایلین خورداد آیینین اولایلاریندان سونرا اَن آچیق چاغیریش ساییلیردی. او گۆن بیر چوخ آدام بۇ چاغیریشا و اونون آرخاسینداکی دؤولتین اۇرمو گؤلونه اولان سیاستینه اعتراضا «هه»-دئیه اۇرمو گؤلونون چئوره‌سینه گئتدی. بیر چوخ آدام تۇتوقلاندی و اونون آردینجا حاکمیت اَل-هایا دۆشدو. ایران باشقانی اؤنجه دئییلمه‌دن آزربایجانا گلدی، جلسه قۇردو و «بۇ موشکولو حل ائده‌جه‌ییک، فلان قدر بودجه آییریلدی»-دئدی. آزربایجانلیلار باسقای آلتیندا نفس آلا بیلمیردیلر، اؤز یاشام حاقلارینی ساوۇنماغا حقلری یوخ ایدی و کیمسه دۆنیادا بۇ سسی ائشیتمیردی.

۱۳۹۰-جی ایلین فروردین آیینین ۱۳-ده گلدی هه‌له کئچن ایلین بودجه‌لریندن خبر یوخدو و فلاکت داها دا گئنیشلنیر. یئنه تیراختور یانداشلاری آدینا چاغیریش وئریلدی. بۇ دؤنه داها چاغیریش اۇرمو گؤلونون یانیندا دئییل، آزربایجانین شهرلرینین ایچینه یاخینلاشدی. اعتیراضلار یاخینلاشینجا حاکمیت داها پیس قارشیلادی و بیر سیرا قاتیلانلاری تۇتوقلادی. یئنه ده کئچمیش زامانلارتک آزربایجان میللتی حاققینی ایسته‌ییر-دئیه بیر مئدیادا یوخ.

شهریورین ۱۲-ی بؤلگه‌ده دئوریملر سرعتله گئدیر و بۇ اولایلار بیزی ده ائتکیله‌ییر. آزربایجان تۆرکۆ بۇ دؤنه خییابانلارا گلمگه قرار وئریبدیر و گلیرلر. اؤنجه اۇرمودا و گلن هفته تبریز و اۇرمودا. بۇ دؤنه اعتیراضلاری تکجه دۇستاق دئییل، یگان ویژه ایله قارشیلاییرلار.

ایرانین حاکمیتی ایندییه‌دک اؤزونو ائشیتمه‌مگه ووروبدور. اوپوزیسیونو دا بۇنلارین هامیسینی حاکمیتدن بئش ده آرتیق اؤز آدینا وۇرماق، یادا یالنیز چئوره‌یه باغلاماق ایسته‌ییر. یالنیز دۆنیاداکی ایران اوپوزیسیونونون الیندن چیخان مئدیا آز-چوخ آزربایجانلادیر. آما آزربایجانلییا ان تعجّۆبلوسو قۇزئی آزربایجان و تۆرکییه‌نین مئدییاسینین سۇسماسیدیر. اونلار اؤزلری‌نین اۇرمو گؤلونو قۇروماسیندان خطرده اولماقلارینا گؤره و بۇراداکی آزربایجانلیلارلا دیلداشلیقلارینا گؤره ده اولمالی اولسایدی بئله بونا دۇیومسوز قالمامالی ایدیلر. نه ایسه بیر خبر بئله یوخ.

چاغداش دۆنیادا بیر اولای سندلشمه‌سه ائله‌بیل کی هئچ اولماییب. بس آزربایجاندا گئدن اعتیراضلار یایینلانمیرسا اولماق یا اولماماقلاری او قدر ده فرق ائتمه‌یه‌جک. بۇ اۆزدن بیزیم چالیشمالیریمیزی یایینلاماغا نئچه یولوموز وار:

1. گۆنئی آزربایجانا باغلی مئدیا: اؤلکه‌نین ایچینده بیزیم هئچ بیر یئریمیز یوخدو و ائشیکده ایسه یالنیز بیر تئلئویزیا و بۇ قدر ایمکاناتلا طبیعتا سسیمیزی ائشیتدیره بیله‌یه‌جگیک. آما بۇ اساس یئریمزدیر نه‌یه‌کی، بۇ یایینلامایاندا هئچ کیم یایماز.

2. ایرانین اوپوزیسیونون مئدیاسی: بۇ مئدیا ایرانچی تفککورلرینه گؤره عموما آزربایجاندا هئچ بیر اولایی یایینلامایاجاق نه‌دن‌کی آزربایجاندا هر بیر اولایین میللی مسأله‌یه دوغرو گئده بیلمه‌سینه استعداد وار. بۇ اۆزدن یایینلاماییرلار یا دا ایندیکی دۇروما گؤره اونو منحرف ائدیب و اؤز ماراقلارینا اۇیغون تفسیر ائدیرلر.

3. باتی مئدیا و یایینلارینین فارسجا سئرویسی: بیزیم نئچه ایللر بۇنا دۇیومسوز قالدیغیمیزدان دئمک اولار کی بۇ مئدیالاردا هئچ کیمسه‌میز یوخدور. عکسینه ان چوخ ائله ایچ اوپوزیسیونو و کۆردلر اورادا یئر آلمیش و اؤز سیاستلرینی یۆرودورلر.

4. قۇرئی آزربایجان و تۆرکییه مئدیا و یایینی: بۇرا بیزیم ان چوخ یئر آلا بله‌جگیمیز آلاندیر. میللتیمز بو اؤلکه-لرین مئدیاسینی ایزله‌ییرلر، فارس اوپوزیسیونو دا اورا قدم قویا بیلمه‌ییب. دئمک اولار کی بیز اۆچون بیر حاضیر یئردیر.

5. باتی و عرب مئدیاسینین دۆنیابویلو سئرویسلری: بۇ مئدیا میللتیمیز طرفیندن ایزلنمگینه باخمایاراق باشقا اؤلکه‌لرده ایزله‌نیر و ایران سئرویسلی مئدیالارینی خبر آژانسلارین یاریشیندا بیزیم ده اولایاری یایینلاماغا مجبور ائتمگه ان یاخشی یولدور. بۇرادا دا فارس اوپوزیسیونو یئر آلمامیشدیر و بیر بوشلوق گؤرونور.

آما بیزیم ده ایشلریمیزین بیر سیراسی هئچ بۇ یؤنده گئتمیر بئله بیر دۇرومدا کی ایرانین باشدان- باشاسیندا هئچ بیر خبر یوخدو ایشلریمیزین آغاجینین میوه‌سینی گؤتورمه‌مگه گئدیر.

ایشلریمیزین یاییندا اولمادیغینا بیر سیرا نه‌دنلر بۇنلاردیر:

1. اعتراضلار او قدر اهمیتلی دئییل: بۇ اولا بیلمزدی چۆنکو بؤلگه‌ده آزادلیق حرکاتی گئدیردی و هامی ایراندا دا بئله بیر حرکاتی گؤزله‌ییردی. بۇ آچیدان ایران مرزلرینده گئدن هر بیر دارتیشما گؤزه چارپامالی ایدی. حاکمیتینده بۇنون قاباغیندا برکیمگی باشقا بیر آرتی وئری اولا بیلردی.

2. اعتراضلار بؤلگه‌ده گئدن پروسئسلرین آراسیندا ایتدی: بۇ قطعا بیر قدرینجه ائتکیلی ایدی آنجاق بیر یئنی آلان کیمی ده گؤرونوب «ایراندا دا آزادلیغا جان آتانلار مئیدانا گلدی»-دئیه بۇ حرکتی دۇیماق اولاردی.

3. مئدیالار نه‌دنسه اعتراضلاری یایماق ایسته‌میرلر: بۇ یالنیز خارجی مئدیالارین فارسجا ایشله‌ین سئرویسلرینی ایچینه آلا بیلر و اونلاردان باشقا باتی مئدیاسینا، عرب مئدیاسینا، تۆرکییه و قۇزئی آزربایجان مئدیاسینا مربوط اولا دا بیلمز.

بۇ دؤنمین اولایلارینا باخدیغیمیز زامان آزربایجانین میللی فعاللارینین بیلدیریشلری یادیما دۆشور. بیر بیرینین آردینجا گلیرلر.

1. اینگیلیسجه و عربجه یازمیریق و بلکه ده یازا بیلمیریک و بئله‌لیکله خاریجین عرب و باتی مئدیالاریندان آیریلیریق. ایندی ایران سئرویسلی مئدیالار داها راحاتلیغا چیخیرلار. ایسترسه یایینلایاجاق و ایسته‌مزسه ده اۆستونده هئچ بیر باسقی یوخدور.

2. تۆرکجه‌نی عرب الیفباسیندا یازمیریق و بوندان دولایی اؤز میللتیمیزین بیر قیسمیندن و داها دوغروسو اؤزوموزدن اۇزاقلاشیریق. گله‌جکده یئنی نسیلی سانین کی آتالارینین بیلدیریشلرینی تاریخ کیتابلاریندا اوخوماقدان اؤترو باشقا بیر دیلی اؤیرنمه‌لیدیرلر.

3. تۆرکجه‌نی لاتین الیفبادا دا یازمیریق و بئله‌لیکله اۆستده یازدیغیمیز ان بؤیوک و یئر آلا بیله‌جگیمیز قۇزئی آزربایجان و تۆرکییه مئدیاسیندان دا اۇزاقلاشیریق.

4. فارسجا یازیریق و اؤز اَلیمیزله اؤزوموزو یالنیز خاریجی مئدیانین فارسجا بؤلوملرینده ایشله‌ین سئرویسلره و ایچ اوپوزیسیونونا محدودلاشدیریریق. سیزجه بۇنلارین هانسی بیزیم سؤزۆموزو یایینلایار؟

بۇنون دا قاباغیندا یالنیز بیر آچیقلامامیز وار. «بیزیم میللت تۆرکجه اوخویا بیلمیر». نئچه ایل بۇندان اؤنجه بۇنو کیمسه دانا بیلمزدی آما ایندی داها میللی حرکاتین چالیشمالاری ایله یازیلی سندلر چوخلاشیب و چوخلاریمیزین گؤزو اؤیرنیبدیر. باشقا بیر یاندان، بیز نه‌یه بئله جان آتیریق؟ اۇرمو گؤلو یالنیز بیر چئوره سورونودورمو؟ هئچ اولماسا میللی فعاللارین بۇنا «هه» دئمگینی فیکیریمه گتیره بیلمیرم. بیزیم دیلیمیزدن قایناقلانمیش کیملیگیمیزین اۆستونده بۇ حاکمیتله سؤزوموز یوخدورمو؟ بئله‌دیرسه بیز ان آزی بۇندان سونرا یالنیز فارسجا یازمامالیییق و اساس یازیلاریمیزی تۆرکجه‌نین عرب الیفباسینا و یانیندا فارسجا و هئچ اولماسا آنادولو تۆرکجه‌سینده اؤزت وئرمه‌لی‌ییک. گله‌جکده ایسه بۇیازیلارین اینگیلیسجه‌سینه ده ب آرتیرمالی‌ییق.

بۇ یوللارا دۆشونمه‌سک منجه یانیلمیشیق و نه ائتسک باشقا قروپلار اؤز آدلارینا چیخاجاقلار.

* بو یازی داغ درگیسی‌نین ۷-جی سایی‌سیندان گؤتورولموشدور.