آچیقلاما: بو مقاله «داغ» درگیسی‌نین سون ساییسیندان (دؤردونجو سایی) گؤتورولموشدور.
گونئی آذربایجانلی آیدین فیکیر و یازارلارین بیر چوخوسو میللی حرکتین یئنیدن جانلانیب آیاغا قالخماسیندا آذربایجانلی اؤیرنجی‌لرینین 1370-جی ایللرده قوردوغو تؤرنلر، دیل-تاریخ کیلاسلاری و باشقا چالیشمالارین اؤنملی رولو اولدوغونو دوشونورلر. یانی دئمک اولار او ایللرده‌کی اؤیرنجیسل چالیشمالار کول آلتینداکی کؤزو بیر داها آلوولاندیردی و بو، میللتین مورگولنن فیکرینی بیر داها آییلدیب حرکته سالدی.
آذربایجان اؤیرنجی حرکتینین (بوگونوموزده‌کی میللی حرکتین اؤیرنجی قولو) ائله بو ایللردن فورمالاشماسی و اویانیش حرکتینده رول آلدیغینا دا شاهید اولوروق. بیلیم‌یوردلاردا قورولان دیل-تاریخ کیلاسلاری، شاعیرلر و آدلیم آذربایجانلیلارا تؤرنلر قورماق، شعر آخشاملاری، آذربایجان موسیقی کنسرتلری و بونلارا بنزر باشقا فرهنگی چالیشمالارلا اؤزلوگونو اونوتموش آذربایجانلی اؤیرنجیلری گئت‌ـ‌گئده اؤز کیملیگینی تانیماغا ماراقلاندیریب، وار اولان شوونیستی سیاستلری اؤزللیکله سوردورولن آسیمیلاسیونو گؤزلر اؤنونه سریب بونلاری سورغولامایا باشلامیشدی. اؤته یاندان سووئتلر بیرلیگی داغیلدیغی سونوجو تورک اؤلکه‌لرین یارانماسی، اؤزللیکله آذربایجان جمهوریتینین تشکیل تاپماسی گونئیده اولان آذربایجانلیلارین اؤز کیملیکلرینه گئری دؤنوشونه درین ائتکی بوراخمیشدی. بو مسئله و بونون یانیندا ائرمنیستان-ین آذربایجان تورپاقلارینا هجوم آپاریب آذربایجانلیلاری قتل ائتمه‌سی گونئی آذربایجانلی اؤیرنجیلره تاثیر بوراخیب، بیر آذربایجان جمهوریتینین وار اولدوغونا سئویندیکلری قدر، اؤز دیلداشلارینین قتل ائدیلمه‌سینه کدرلنمیشدیر. بو ایللرده قوزئی آذربایجان-دا اولوب بیتنلری ایزله‌مک او دؤنه‌مین اؤیرنجی حرکتینین اصلی اؤنجه‌لیکلریندن اولموشدور. ائله بونا گؤره ده بو ایللرده آذربایجانلیلارین قتله یئتیرمه‌سینه چئشیدلی اعتیراضلار دوزَنله‌نیب طومارلار ایمضالاندی.
بو ایللرده چئشیدلی درگیلر یاییلماغا باشلادی. اؤیرنجیلر کیچیک و نئچه نفرلی گروهلار ایله چالیشیردیلار اؤز دیللری، کولتورلری، کیملیکلری و کئچمیشلرینی باشقا آذربایجانلیلارا تانیتدیرالار. گونئی آذربایجان اینسانی‌نین کیملیک آراما چاباسی و اؤز کیملیگینه گئری دؤنوشونون یانسیماسینی بو درگیلرده ایزله‌مک مومکون‌دور. هر آذربایجانلی اؤیرنجی آرتیق آذربایجانلی کیملیگینه تعصب گؤسته‌ریب اوندان مودافعه ائتمه‌یی اؤزونه گؤره‌و بیلیردی؛ داها کئچمیشده‌کی کیمی آذربایجانلی کیملیگینه توهین ائتمه‌یی قبول ائتمیردی. بئله‌نچی بیر آتمسفرده 1374 اردیبهشت-ین 19-دا بیر داها اؤیرنجی حرکتی عؤهده‌لندیگی آذربایجان میللتیندن مودافعه ائتمک گؤره‌وینی ان یاخشی شکیلده یئرینه یئتیریب ایران صدا و سیماسی طرفیندن یاییلان اهانتلی آنکئتلره اعتیراض اولاراق تبریز، اورمو و تهران بیلیم‌یوردلاریندا آکسییالار کئچیردی. بو گون آذربایجان اؤیرنجی حرکتینین وار اولدوغو و آچیق گؤزلرله اؤز میللتینه صاحیب چوخدیغی بیر بلگه کیمی تاریخه یازیلدی. بوگوندن سونرا اؤیرنجیسل چالیشمالارا داها دا گوجلو و داها دا جیددی دوام ائدیب ایره‌لیله‌ییردی.
بو چالیشمالار دوام تاپدیقجا آذربایجانلیلارین مسئله‌سینین تکجه فرهنگی دئییل، بلکه سیاسی بیر قایناغی اولدوغو آیدینلاشیردی. بونا گؤره ده آذربایجانلی اؤیرنجیلر سیاسی چالیشمالارین گره‌یینی حیس ائدیب یاواش-یاواش سیاست میدانینا دا آیاق باسیرلار و بئله‌لیکله آذربایجان میللی حرکتینین سیاسیلشمه‌سینده ده اؤز اؤنملی روللارینی گؤرسه‌دیرلر. 70-جی ایللرین یاریسیندان آذربایجان اؤیرنجی حرکتینین سیاست میدانلاریندا نئجه رول آلدیقلاری آیدینجا گؤرونور. 1374 ایلینین میللت وکیللری سئچکیلرینده اؤیرنجیلرین نه قدر تاثیرلی اولدوقلاری دانیلمازدیر. هابئله 1376 ایلینین ایران جمهور باشقانلیغی سئچکیلرینده آذربایجان اؤیرنجی حرکتینین اؤنملی رول اوسته‌لندیگی و بو سئچکیلرده آذربایجاندا ان ائتکین آکتورلاردان اولدوغو دانیلمازدیر.
بو ایللردن سونرا آذربایجانچیلیق دوشونجه‌سی داها میللی‌لشمکده ایدی. بو دوشونجه میللتین چئشیدلی کسیملرینده یاییلیردی. درگیلر میللتچیلیک فیکرین یایماق اوچون یئترلی دئییلدی؛ ضیالیلارین سسی یئترینجه میللتین قولاغینا چاتمیردی؛ اؤیرنجیلر بو مسئله‌نی گؤروب یئنی یول-یؤنتملرله بیر چوخیش یولو آختاریردیلار. سونوندا اؤیرنجیلر میللی حرکتین داها یایغینلاشماسی اوچون شهر ایچی برنامه‌لر دوزنله‌دیلر. ستارخان-ین ایل دؤنومو، بابک قالاسی قورولتایی‌نین گوجلنمه‌سی، 21 آذر مراسیملری، صفرخان-ی آنما تؤره‌نلری و س. بو سورَ‌ج 70-جی ایللرین سونلاریندان 80-جی ایللرین اوللرینه قدر سوردو. شوونیستی رئژیم بو چالیشمالارین آذربایجان توپلومونا اولان ائتکیلرینی گؤروب قورخو دویدوغو اوچون ایللیک قورولان بو تؤرنلری بیر-بیر سرکوب ائله‌دی. آنجاق اؤیرنجیلر اؤز یوللارینی دوغرو سئچمیشدیلر؛ بو یوللار آذربایجان توپلومونا گره‌کن تاثیری قویموشدو. بو ایللره قدر سوردورولن چالیشمالار اؤزللیکله قورولان قورولتای و کئچیریلن تؤرنلر نتیجه‌سینده میللتین اویانماسینین یانی‌سیرا بیر باشقا باشاری دا میللی حرکت اوچون قازاندیرمیشدی. بو چالیشمالارین سونوجوندا اؤیرنجی فعاللارلا اؤیرنجی اولمایان فعاللار آراسیندا بیر گوجلو باغ قورولموشدو.
1385خرداد آیی‌نین قیاملاری، اؤیرنجی حرکتی چالیشمالاری سایه‌سینده الده ائدیلن بیر باشقا باشاری ساییلا بیلر. بو قیاملارین باشلانیش نقطه‌سی بیلیم‌یوردلاردان اولدو. آذربایجانلی اؤیرنجیلر هر گون ایران-ین نئچه بیلیم‌یوردوندا آکسییالار کئچیریب آذربایجان میللتینه اولان توهینی قوناییردیلار. همن آکسییالارین خبری توپلومون دیققتینی اؤزونه چکیب شهرلرده کئچیریلن قیاملارین فیتیلینی یاندیردی. اؤیرنجیلر شهرلرده اولان اعتیراضلاردا دا مئیدانلاری بوش بوراخمادی. بئله‌جه او چاغداکی گؤره‌وینی ده آچیق گؤزله تانییب، عؤهده‌له‌نیب و ان یاخشی شکیلده یئرینه یئتیرمکله آذربایجان میللی حرکتی تاریخینده بیر زیروه داها یاراتدی.
آذربایجان میللی حرکتینه اؤته‌ری بیر باخیش سالدیغیمیز زامان اؤیرنجی حرکتینین نه قدر باشاریلی و ائتکین اولدوغونو گؤره بیلیریک. میللی حرکتیمیز باغلی قاپیلارلا اوزـ اوزه گلدیگی زامانلار، چتین دوروملاردا قالدیغی زامان و کریتیک حاللاردا اؤیرنجی حرکتی باشقا میللتچیلرله ال-اله، چیگین-چیگینه میللی حرکتیمیزی سوخینتیلاردان قورتارماغا چابالاییب سونوندا چوخیش یولونو تاپمیشلار.
آذربایجان میللی حرکتی بیر گئرچک میللی حرکت اولدوغو اوچون آذربایجان توپلومونون چئشیدلی کسیملیرینی ایچه‌ریر. گلیر آچیسیندان فرقلی طبقه‌لره عایید اینسانلار، اصناف-کارمند، اؤیرنجی- غیر اؤیرنجی، ضیالی- عوام، آذربایجان توپلومونون هر کسیمیندن بو حرکته باغلانیب و بو حرکتی منیمسه‌ییب و میللتی اوچون چالیشیر. اؤته یاندان چئشیدلی سیاسی باخیشلار بیر چئشیدلیلیک داها آرتیریر. بو چئشیدلیلیک هر نه قدر پوزوتیو یؤنلری اولسا دا بعضن بیر ضعف کیمی اوزه چوخیر. بو چئشیدلی‌لیگین دوغرو یؤنه‌لیلمه‌مه‌سی بیر تهدید کیمی اولدوغو و کریتیک زامانلاردا میللی حرکت اوچون بیر تهلوکه اولابیله‌جه‌یی، سون ایللرده احساس اولونور. بو مسئله سون ایللرده میللی حرکتین ان بؤیوک سورونونا چئوریلیب میللی فعاللارین اوتوروملاریندا ان چوخ دانیشیلان قونو اولوبدور. البته کی میللی حرکت گئنیش و یایغینلاشدیقجا، ایره‌لیله‌ییب یئتکینله‌شدیکجه ایچه‌ردیگی کسیملرین آراسینداکی باغین گوجلنمه‌سی و ساغلام ایلیشکی یاراتماسی دوغرولتوسوندا دا بیر یول آختارماغا مجبوردور. اؤیرنجی حرکتی ده باشقا فعاللارلا بیرلیکده چئشیدلی‌لیکلرین کرتیک زامانلاردا تهدیده چئویره‌بیلمه‌سینی سئزیب بئله‌نچی بیر دورومدا بیرلیک یاراتما یولو آختاریشینا چالیشیبلار. ائله بو ندنله 1390 ایلینین «میللی بیرلیک ایلی» آدلانماسینی اؤنه‌ریب بو یولدا بیر آددیم آتماغا چالیشیبلار. آیدین‌دیر کی میللی بیرلیگین یارانماسیندا تکجه اؤیرنجیلرین چابالاری یئترلی اولمایاجاقدیر و بو بیرلیگین یارانماسیندا میللی حرکتی منیمسه‌ین بوتون کسیملر، چئشیدلی دوشونجه‌لر و تمام گروهلارین چالیشماسینی گرکدیریر. آنجاق اؤیرنجی حرکتلری‌نین اؤزللیکلرینه دیققت ائتدیگیمیز زامان اؤیرنجیلرین بو سورونو چؤزمکده هر زامانکی کیمی ائتکی‌لی اولا بیله‌جکلری دوشونولور. بو اؤزللیکلری بئله سورالاماق اولار:
- اؤیرنجـــی حرکتــی ایچیـــنده اولان چئشیدلیلیک:
توپلومون بوتون کسیملریندن، چئشیدلی سیاسی دوشونجه‌لردن اولوشان اؤیرنجی حرکتلری هر توپلومسال حرکتین جامع بیر اؤرنه‌یی ساییلا بیلر. بو چئشیدلی‌لیکلر پلورالیستی دوشونمه‌نین گره‌گینی اؤیرنجیلره حیس ائتدیریب و چئشیدلی‌لیکلردن نئجه فایدالانماغی اونلارا اؤیره‌دیر. اؤیرنجی حرکتی ایچینده اولان بو چئشیدلیلیک توپلومو داها راحات آنماسیندا یاردیمجی اولوب مسئله‌نین حل اولماسیندا پوزوتیو فاکتور ساییلا بیلر.
- قودرته یؤنه‌لیک اولماماسی:
اؤیرنجی حرکتلری سیاسی گوجلری الده ائتمک چاباسیندا اولماماقلاری اوچون چئشیدلی گروهلار آراسیندا، حرکت ایچی گرکسیز رقابت دویغوسونو اویاندیرمیر. بونا گؤره ده بیرلیگین یارانماسیندا اؤنملی روللاری اوسته‌له‌نه بیلر.
- الشدیرمک جسارتی:
اؤیرنجی حرکتلری هر زامان هر حرکتین الشدیرن گوجلریندن بیری ساییلیرلار. بو نئچه قایناقلی گوج، اؤیرنجیلری حرکتده اولان یئترسیزلیک‌لر و آخساقلیق‌لارا دریندن باخیب اونلاری گؤزلر اؤنونه گتیرمه‌یه ماراقلاندیریب. هر مسئله‌نی کؤکدن چؤزمک اوچون آددیم آتماغا چابالاییب.
- آیدین فیکیر و ضیالیلار ایله حرکتین گؤوده‌سی آراسیندا ایلیشکی کانالی:
اؤیرنجیلرین باشقا اؤزللیک‌لریندن بیری دوشونجه، فیکیر و تئوریلری آیدین‌لاردان آلیب اونو چئشیدلی یؤنتملرله حرکتین بدنه‌سینه تزریق ائتمکدیر. بو اؤزللیک گرکن فیکیرلری ائلیتلردن آلیب آشاغی کسیملره یایماق قابلیتینی اؤیرنجی حرکتینه وئریر. بیرلیک مسئله‌سینه باخدیغیمیز زامان حرکت ایچینده اولان چئشیدلرین پلورالیستی دوشونمه‌مکدن قایناقلاندیغینی گؤرمکده‌ییک. آنجاق اؤیرنجی حرکتینین بو اؤزللیگی سایه‌سینده پلورالیسمین داها یایغینلاشماسینا یاردیمجی اولا بیله‌جه‌یی آچیق-آیدین اورتادادیر.
- فیکیر دارتیشما آتمسفری:
اؤیرنجی توپلوملاری و آکادمیک فضالار فیکیر تارتیشماسی اوچون ان اویغون یئرلردیلر. بیلیم‌یورد آتمسفری تئوریک مسئله‌لری آچیقلاماغا و تارتیشماغا اویغون شراییط یارادیبدیر. میللی حرکت ایچینده اولان فاصیله‌لرین یارانماسی‌نین ندنلرینی آراشدیرماق میللی بیرلیگین یارانماسینا ان اؤنملی و ایلک آددیمدیر. یقین میللی بیرلیگین یارانماسینا بیرلیک دوشونجه‌سی و میللی چوخارلاری الده ائتمک یولوندا چیگین- چیگینه آددیم آتماق و ایره‌لیله‌مک فیکری‌نین یارانماسی ان اؤنملی ضرورت‌دیر؛ و بو فیکرین یارانماسینا اویغون اولان یئرلردن بیری بیلیم‌یوردلاردیر.
اوستده سورالانان اؤزللیکلر اؤیرنجیسل چالیشمالاری‌نین میللی بیرلیک یارانماسیندا نه قدر اؤنم داشیدیغی و اؤیرنجیلریمیزین چیگینلرینده اولان آغیر گؤره‌وی گؤرسه‌دیر. البته کی بیر قاپساملی، اولوملو و دواملی بیر بیرلیگین یارانماسی اوچون اؤیرنجیلرین اؤنملی روللاری اولا بیله‌جکدیر، آنجاق اؤیرنجیسل چالیشمالار یئترسیزدیر. گئرچک بیرلیک، میللی حرکتین بوتون کسیملری، بوتون گروهلاری و تمام فعاللارینین چابالاری و قاتیلیمی ایله الده ائدیله بیله‌جکدیر. بو بیرلیگی میللی حرکتیمیزه قازاندیرماق هامیمیزین گؤره‌ویدیر و بیرلیگی یاراتماق یولوندا هامیمیز الیمیزدن گلن قدر چالیشمالی‌ییق.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder